Binalarda radon gazı

“Betonarme binalarda yapı denetimi, sadece bina taşıyıcı sistemi için değil, radon ölçümlerini de içine alacak şekilde geliştirilmeli.”

Bütün canlılar radyasyonla birlikte yaşamakta, hayatın bir parçası olarak uzay ve

güneşten gelen kozmik ışınlar, yerkabuğunda bulunan toprak ve yapı malzemeleri, su ve gıdalar gibi doğal kaynaklardan ve bunlara ilave olarak da yapay kaynaklardan ışınlanmaktadır.

İnsanlar; yaşam standartları, yaşadıkları ortamların fiziksel özellikleri ve coğrafi şartlara

bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte yaklaşık 2.5 mSv/yıllık doza maruz kalmaktadırlar. Toplum dozunun yaklaşık %87'si doğal kaynaklardan, %12'si tıbbi uygulamalardan, geri kalan kısmı ise mesleki ışınlamalar ve diğer yapay kaynaklardan meydana gelmektedir.

Doğal kaynaklardan alınan dozun en önemli bileşeni, radon gazı ve onun kısa yarı ömürlü bozunma ürünleridir. Radon gazından dolayı maruz kalınan yaklaşık yıllık doz 1.3 mSv’dir. Radon; uranyumun mevcut olduğu tüm kayalardan, topraktan gelmekte ve gaz olması nedeniyle bulunduğu ortamın boşluklarında ilerleyerek atmosfere kaçma eğilimi göstermektedir. Sıcaklık, basınç farklılıkları, nem gibi faktörler bu kaçışı hızlandırmaktadır.

Radon, renksiz, kokusuz, tatsız, 86 atom numarası ile periyodik cetvelin soy gazlar sınıfında yer alan radyoaktif bir gazdır. Erime noktası -71°C, kaynama noktası ise -61.8°C’dir. Radon; kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun radyoaktif bozunması sonucunda oluşur.

Genelde insanlar zamanlarının büyük bir kısmını kapalı mekanlarda geçirdikleri için radona maruz kalmaları önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Binalara radon; zemindeki çatlaklar, yapı bağlantı noktaları, duvar çatlakları, asma kat boşlukları, tesisat boşlukları, duvar arası boşluklarından girmekte, ayrıca yapı malzemeleri, mutfakta veya ısınma amaçlı kullanılan doğal gaz ve içme sularında bulunan radon da bina içi konsantrasyonu artırmaktadır.

Binalardaki radon kaynağının büyük bir kısmı, binanın temelindeki toprak ve kayalardır. Radon gazı, toprak boyunca yükselerek, binanın altında hapsolmakta ve basınç oluşturmaktadır. Binanın altındaki bu yüksek basınç nedeniyle gazlar yerden ve duvarlardan, özellikle çatlak ve boşluklardan, bina içlerine sızarlar. Topraktaki ve yapı malzemelerindeki Ra-226 miktarı, toprak ve yapı malzemelerinin nem oranı, difüzyon potansiyeli, toprakla temasta olan yapının yüzey alanı ve izolasyon niteliği, bina zemini, binadaki havalandırma kapasitesi, iklim koşulları, iç-dış hava sıcaklık ve basınç farkı binalardaki radon konsantrasyonunu etkileyen temel unsurlardır.

Bazen haberlere konu olur. Bir köyün tamamı kanser hastası olmuştur. Sebebi araştırılınca oradaki toprak kaynaklı radon olduğu kolaylıkla görülebilir. Toprak kaynaklı yapı malzemesi aynı zamanda betonun da hammaddesini oluşturur. Ülkemizde betonarme binaları yaparken hiçbir radon testine tabi tutmayız. Toprak orjinli malzemeyi binaların taşıyıcı kolon-kiriş sistemlerinde tuğlada, sıvada rahatça kullanırız. Halbuki dünyada, betonarme binalar, radon testine tabi tutulduktan sonra oturma izni alabilir.

Radon ve bozunma ürünlerinin solunması önemli bir sağlık riski oluşturmaktadır. Solunum sisteminde ortaya çıkan bozunma sonucunda, bronşal epiteldeki radyasyon dozu artmakta, bozunma ürünleri kararlı hale gelinceye kadar bozunma devam etmekte ve bu sürecin her aşamasında radyasyona maruz kalınmaktadır. Bu ise, akciğer dokusunda hasara, dolayısıyla, zaman içerisinde kansere sebep olabilmektedir. Solunum sistemindeki radyasyon dozu; solunmuş havadaki radon ve bozunma ürünleri konsantrasyonuna, toz içerisindeki parçacıkların büyüklüğüne ve fizyolojik parametrelere bağlıdır. Solunum sisteminde radon bozunma ürünlerinin alfa bozunması ile alınan radyasyon dozu, yalnızca radonun bozunmasıyla meydana gelen dozdan 100 kat daha fazladır. Aynı şekilde, solunmuş toron bozunma ürünlerinden kaynaklanan doz, yanlızca toron bozunumundan kaynaklanan dozun 500 katıdır.

Akciğer kanserlerinin % 15 kadarının bina içi radona maruziyet sebebiyle oluştuğu hesaplanmaktadır. Bazen çevremizde akciğer kanseri olmuş ama sigara içmeyen insanlar duyarız. Sebebini artık biraz daha tahmin edebilirsiniz.

Demek ki betonarme binalarda yapı denetimi, sadece bina taşıyıcı sistemi için değil, radon ölçümlerini de içine alacak şekilde geliştirilmeli ve devletimizin insana verdiği değeri, bir kez daha göstermeli.

Kaynak: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu

Erkan KALAFAT

AHSAPDER Başkanı

01/08/2023